مجسمه افندی در محله لب‌حوض بخارا، ازبکستان
ساخته شده توسط استاد یعقوب یهودی در سال ۱۹۷۹
ملا نصرالدین برای ما همیشه ملانصرالدین خودمان بودهاست. هیچ وقت فکر نمی کردیم این ملا با آن رفتارهای ایرانی- به زعم ما -به ملت دیگری تعلق داشته باشد، چه رسد به اینکه سنگ قبرش هم در جایی نزدیک به قونیه باشد و اصلا نام های جور واجور داشته باشد. شاید نکته ی جالب و مشترک بین همه ی فرهنگ ها "الاغ" ملا باشد که در ازبکستان و تاجیکستان و ترکیه و ایران همان است که هست.
حکایت های ملانصرالدین بر پارچه در موزهی کودکان ایندیناپولیس آمریکا
ویکی پدیای فارسی می گوید: ملا نصرالدین، شخصیتی داستانی و بذله‌گو در فرهنگ‌های عامیانه ایرانی، افغانی، ترکیه‌ای، عربی، کُردی، قفقازی، هندی، پاکستانی و بوسنی است که در یونان هم محبوبیت زیادی دارد و در بلغارستان هم شناخته‌شده است. ایرانیان، ترک‌ها، عرب‌ها، افغانی‌ها، قفقازها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها و بوسنیایی‌ها عقیده دارند ملانصرالدین متعلق به فرهنگ آن کشور است. او را در افغانستان، ایران و جمهوری آذربایجان ملا نصرالدین، در ترکیه نصرتین هوجا (خواجه نصرالدین)، در عربستان جُحا (خواجه) می‌نامند و در بین کُردها به «ملا مشهور» معروف است. مردم کارها و حرکات عجیب و مضحکی به او نسبت می‌دهند و به داستان‌های او می‌خندند. قصه‌های ملا از گذشته در شرق رواج داشته و دانسته نیست ریشه آنها از کدام زبان است.
ملانصرالدین عنوان مجلهای که در دههی 1920 در آذربایجان به چاپ میرسید.
شاید جالب باشد که بدانید ملانصرالدین در اروپا هم با نام ها و ظاهرمتفاوتی وجود دارد.البته اینجا دیگر چیزی از "ملا" یا "نصرالدین" وجود ندارد و "مردی بر الاغ " است که وجه مشترک این افسانه هاست. افسانه هایی که از بلغارستان و روسیه تا یونان و بریتانیا گسترده شده اند
مردی سوار بر الاغ تم مشترک برخی افسانه های اروپایی است.
نصرالدین هوجا در ترکیه
ترک ها هم ملا نصرالدین را از آن خود می دانند و یکی از مفاخر خویش می خوانند. می گویند اهل آق شهیر یا همان آق شهر بوده است. این شهر در مسیر استانبول به قونیه است و در همه شهر هم نمادهای ملا دیده می شود مجسمه های کوچکش را به عنوانی سوغاتی می فروشند. در ترکیه به او نصرالدین هوجا ( خواجه) یا هوجا هم گفته می شود.
مجسمه ملانصرالدین (نصرالدین هوجا) در ترکیه
اَفَندی در تاجیکستان و ازبکستان
در زمان امپراتوری عثمانی، لغت اَفَندی عنوان‌های محترمانه به معنای جناب، آقا و سرکار بوده که امروزه روز هم در ترکیه به معنای آقا، برادر وعمو جان نیز استفاده گسترده ای داشته و معمولاً پس از نام افراد آمده، نشانگر سطح سواد بالای فرد یا برخورداری وی از منصب دولتی است. مانند واژه میرزا در عصر قجر در ایران. افندی در تاجیکستان شخصیتی هجوی است که در قریب به اتفاق "لطیفه های" های تاجیکی نقش داشته و بر اساس پرسوناژ افندی نمایش های هجوی بسیاری ساخته و نمایش داده می شود. در اینجا یک لطیفه به زبان زیبای تاجیکی برایتان نقل می کنیم:
افندی را زنش برای روغن خری روان کرد.... فروشنده روغن درخواستی را پیمانه کرده در ظرف چینی افندی می ریزد. کمی از روغن در پیمانه باقی می ماند. به افندی می گوید ظرف کلان تر(بزرگ تر در زبان تاجیکی) نیاوردی ؟ افندی می گوید پروا نکن اکه (برادر در زبان تاجیکی) جان. حاضر (اکنون در زبان تاجیکی) علاجش را می یابم. و ظرف را وارانه کرده و می گوید در کونچه ظرف بریز....افندی به خانه می آید زنش را خطاب کرده می گوید.زنک برایت روغن آوردم....زنک یک زره روغن را در کونچه ظرف دیده با حیرت می پرسد همین قدر روغن خریدی؟ با این چه می شود؟ افندی می گوید پروا نکن زنک.. درونش هم پر روغن است و ظرف را می گرداند!
شاید برایتان جالب باشد بدانید که در تاجیکستان و ازبکستان از عنوان "Latifa" یا همان "لطیفه" برای حکایت های ملانصرالدین استفاده میکنند.
پیشنهاد: اگر دوست دارید در بخارا علاوه بر همهی زیبایی هایش مجسمه افندی را ببینید و یا از "لطیفه" های اورا از زبان راهنماهای محلی شیرین زبان تاجیک در تاجیکستان بشنوید، میتوانید سری به تور ازبکستان و تاجیسکتان نوروز 96 و تور تاجیکستان نوروز 96 بزنید.
