برآوردها و نظریه های کارشناسی حاکی از آن است که بالغ بر 4000 جاذبه بالقوه طبیعی در کشور وجود دارد اما تا کنون اطلاعات جامعی از وضعیت و ویژگی های اکثر آنها، فصول قابل بهره برداری، امکان کاربری در سطوح محلی، ملی و بین المللی، محدودیت ها و امکانات موجود و ظرفیت پذیرش آن ها در دسترس نیست. مناطق چهارگانه حفاظت شده محیط زیست، پارک های جنگلی، شیوه ی زیست جامعه عشایری و سایر جاذبه های طبیعی کشور از مشخص ترین قابلیت هایی هستند که در سال های اخیر و به تدریج به عنوان مقاصد گردشگری نه چندان نظام یافته مورد توجه قرار گرفته اند.
جاذبه های طبیعی در کشورهای توسعه یافته و پیشتاز با تعیین ظرفیت برد و آستانه تحمل، با به کارگیری برچسب های زیست محیطی، اعمال کدهای رفتاری و توجه به اصل پایداری، به خوبی حفاظت و مدیریت شده و مورد اقبال گردشگران به ویژه طرفداران محیط زیست و فرهنگ های سنتی قرار می گیرد. خوشبختانه چند سال است که طبیعت گردی، در ایران مورد توجه قرار گرفته و ابزار و لوازم آن نیز به تدریج در حال فراهم شدن است.
مناطق حفاظت شده ایران
از سال 1353 مناطق حفاظت شده ایران بر اساس تعاریف و معیارهای قانونی نظام طبقه بندی مناطق، در چهار گروه پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده طبقه بندی و معرفی می شود. این مناطق در ایران با عنوان مناطق چهارگانه مصوب شده اند.
پارک های ملی
مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدف های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه های گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک های ملی انتخاب می شوند. پارک های ملی، محل مناسبی برای فعالیت های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت های مرتبط با بهره برداری های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارک های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش بینی شده است.
اثر طبیعی ملی
پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف غیر قابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیر مصرفی ازآنها در طول زمان باشد.
پناهگاه حیات وحش
محدوده هایی با زیستگاه های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها، انتخاب می شوند. کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحد های آن ها را نیز تضمین کند. این مناطق، محیط های مناسبی برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می آیند. بهره برداری های مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.
منطقه حفاظت شده
اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد هستند که با هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند. مناطق حفاظت شده، محیط های مناسبی برای اجرای برنامه های آموزشی و پژوهش های زیست محیطی به شمار می آیند. انجام فعالیت های گردشگری و بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با نواحی هر منطقه و بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.
