گزارشی از یک تور خارجی؛ تورموسیقایی تاجیکستان(بخش اول)

"خانم ها و جنابان به هواپیمای تاجیک ایر خوش آمدید."

تاجیکستان از همین جا شروع می شود، از تهران. همسفران ما از شنیدن گویش مهماندار هیجان زده می شوند.

"لطفا در کرسی های خود بنشینید و تَسمَچه ها را مَحکم کنید."

از اینجا بود که تور موسیقایی تاجیکستان آغاز شد!

[[{"fid":"6633","view_mode":"default","fields":{"format":"default","field_file_image_alt_text[und][0][value]":"","field_file_image_title_text[und][0][value]":""},"type":"media","attributes":{"height":"416","width":"310","style":"display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;","class":"media-element file-default"},"link_text":null}]]

پروفسور دورینگ یک هفته زودتر از ما به دوشنبه رفته است، تنظیم نهایی قرارها با تلفن و ایمیل ممکن نیست. مخصوصا حالا که فصل "توی"  است و موزیسین ها حسابی سرشان شلوغ است. این دفعه نگرانی ام کمتر است. یک بار با آقای ژان سفر رفته ام، عادت هایش دستم آمده، می دانم در کارش جدی است و همسفران مان را سیراب می کند. از بابت تاجیکستان هم خیالم راحت است. از مهمان نوازی کم نمی گذارد. 

ساعت حدود 6 بعد از ظهر به هتل می رسیم. امشب قرار است برای شام برویم رستوران " یَکّه چنار". رستورانی که متعلق به پسر یکی از خوانندگان بزرگ زن تاجیک است. آقای ژان گفته: "موسیقی آن جا این روزها کمی سبُک است. فکر می کنید مسافرها دوست داشته باشند؟"  گفتم: "چرا که نه." 

"مستانه ارگاشوآ" خودش به خاطر ما امشب به رستوران می آید. کمی در هتل "دم می گیریم" و راهی می شویم. از "یَکّه چنار" صدای کرکننده ای می آید. مسافرها با حیرت من و آقای ژان را نگاه می کنند. یاد "کمی سبُک" می افتم و فکر می کنم بالاخره ژان دورینگ موسیقی شناس است و طبع اش بلند است. گروه را به یک اتاق مجزا هدایت می کنیم و می گذاریم رقصنده عربی در حیاط کارش را بکند. 

"مستانه" هیکل درشتی دارد، همسفرها به هم می گویند شبیه "هایده"ی خودمان است. به آقای ژان می گویم: "چه جذبه ای دارد. آدم حساب می برد!" جواب می دهد: " موزیسین درجه یک همین شکلی است." 

مستانه استاد هنرستان عالی موسیقی در دوشنبه است. از معدود زنانی است که همراه آواز خودش، ساز هم می زند. یک ساز زهی با دسته بلند را برای همراهی انتخاب می کند: رباب یا تار، فرقی نمی کند. آواز شش مقام، آواز خلقی کلاسیک و حتی گاهی ترانه محلی هم می خواند. اهل سفر است و در تمام آسیای میانه، اروپا و امریکا محبوب است. آقای ژان می گوید: "مستانه واقعا لطف کرده که ما را پذیرفته است."   قرار بر این است که مستانه با چند "مطرب" حاضر در " یَکّه چنار " برای ما اجرا داشته باشد. آقای ژان توضیح می دهد که مطرب در اینجا معنی بدی ندارد. مطرب کسی است که آدم ها را به حال می آورد.  

میزها را برایمان پرکرده اند از انواع میوه و سالاد و پیش غذا. سفارش غذا هم گرفته می شود تا مهمان ها با شکم سیر به موسیقی گوش دهند. تاجیک ها می گویند "توی" یک معنی اش "پُر کردن" است. پر کردن شکم از غذا، گوش از موسیقی و چشم از زیبایی ها. سن را برای مستانه خالی می کنند. "مطربان" سینتی سایزر، دایره و ویولن همراه دارند. صدای موسیقی بلند است و مستانه با میکروفن آواز می خواند. سن نورپردازی می شود و رنگ های آبی، سبز، زرد و قرمز می چرخند. مردم دست می زنند و هورا می کشند، گروهی بلند می شوند و شروع می¬کنند به رقصیدن. مسافران ما همچنان مبهوت اند. استاد هنرستان عالی را این طور تصور نمی کردند. یک نفر می آید دست مستانه را می بوسد. 

به اتاق بر می گردیم. به آقای دورینگ شرایط را توضیح می دهم و می گویم: "فکر می کنم مسافر ها کمی سردرگم شده اند. انتظار اجرایی کلاسیک را داشته اند، نه چنین اجرایی را." 

می نشینیم دور میز و آقای دورینگ شروع می کند:" چند نفر از شما از من سوال کردند که خانم مستانه چه مقامی در موسیقی اینجا دارد؟ با چه موسیقیدانی در ایران می توانیم او را مقایسه کنیم؟ مثلا هایده است؟ یا شجریان است؟ اما در تاجیکستان اوضاع فرق می کند. اینجا خواننده اگر حرفه ای باشد در خدمت شنونده است. باید شنونده را راضی نگه دارد. در اینجا هنرمندان پیوسته در تماس مستقیم با مردم هستند. شما شاهد بودید که مردم سریعا به موسیقی واکنش نشان می دادند. اگر خواننده ای نتواند خوب میکروفن به دست بگیرد و با مردم ارتباط کلامی برقرار کند، مردم اصلا قبولش ندارند. مثلا سومین قطعه ای که اجرا شد از آهنگ های اصیل بخارا بود. آهنگی مخصوص شادی و سرگرمی در ضیافت ها. این موسیقی در اصل با دایره ی تک اجرا می شود. در اینجا دیدید که این قطعه با سینتی سایزر اجرا شد ولی خود مطلب کاملا سنتی بود. اینجا و در این مجلس، جایش نبود که مستانه 10 دقیقه با یک دم، دو اکتاو اوج بخواند  شاید این اجرا را در خجند ببینیم اما اینجا جایش نبود."

تورهای برتر سال های گذشته:                                                               سفرهای مشابه این تورها در آینده: 

تور جامعه شناسی هند                                                                   تور جشن رنگ هندوستان

تور موسیقایی تاجیکستان                                                                       تور تاجیکستان

 تور آلمان و فرانسه                                                                         تور برزیل  

  ببینید:                                                                                           فهرست کامل تورهای خارجی