در مورد منشا نژادی و خاستگاه جغرافیایی این قوم گفته شده است که نیاکان این قوم در هزاره‌های گذشته در جنوب کوه‌های آلتائی در آسیای میانه زندگی می‌کرده‌اند و شیوه زندگی آنها کوچندگی بوده و دامنه کوچ آنها از قرقیزستان تا مغولستان بوده است. دشواری‌های طبیعی٬ ستیزهای بین گروهی و چیرگی امپراطوری چین بر این گروه‌های کوچنده٬ مهاجرت تاریخی این قوم به غرب آسیای میانه از قرن دوم تا ۱۳ هجری قمری را فراهم کرده است. گروهی در شرق دریای خزر مستقر شده‌اند. ترکمن‌های ایران شامل ایلات یموت٬ گوکلان و تکه هستند. گروهی در بخش جرگلان واقع در غرب خراسان زندگی می‌کنند که نخورلی نام دارند و آداب و رسوم ترکن دارند.
اغزخان سرکرده ترکان غز ۲۴ پسر داشت و ترکمنان امروز ادامه نسل آنها هستند. ترکمن‌ها مسلمان و اهل سنت و جماعت می‌باشند از چهار فرقه یعنی حنبلی٬حنفی٬ مالکی و شافعی و بیشتر پیرو مذهب حنفی هستند.
ترکمن‌ها فرهنگ و رسوم جالبی دارند که از روزگار گذشته دست‌نخورده باقی مانده است.
در منطقه بندرترکمن زیارتگاه‌هایی وجود دارد که عده‌ای از ترکمن‌ها به دیدار آن میروند:
۱ امامزاده دانشمند (دالیشمان) که فضل و دانش سرشاری داشته و نسب او به اولاد و احفاد یکی از چهار یار پیامبر می‌رسیده است.
اینچه برونی‌ها می‌گویند ملاعلی دانشمند در همان محلی که اینک مقبره‌اش قرار دارد شهید شده و تا مدتی قبرش بی‌حفاظ بوده تا اینکه گنبدی از آجر بر رویش درست کردند و اکنون دارای متولی است.
۲ خالد نبی ـ در قله کوه گوکچه داغ مرقدی است که زیارتگاه عموم ترکمن‌هاست.
۳ بهاءالدین نقشبندی ـ یکی دیگر از زیارتگاه‌هایی که هر ترکمن آرزوی دیدن آن را دارد مقبره خواجه بهاءالدین نقشبند بخارایی است که مقبره‌اش در بخارا است. مریدان او هنوز در ایران٬ چین و عربستان و هند زندگی می‌کنند.
او در سال ۱۳۸۸ میلادی (۷۹۱ قمری) فوت کرده و صومعه و مسجد و مقبره محصوری دارد که در قریه (بهاءالدین) است و کتب خطی بسیاری دارد و در مقبره او سنگ مزاری وجود دارد که از بس به آن پیشانی ساییده‌اند٬ این سنگ در حال ای بین رفتن است. در بالای مقبره چند شاخ قوچ و یک پرچم آویزان است. اجداد بهاءالدین به عدد ۷ علاقه خاصی دارند زیرا ۷ ماهه به دنیا آمده‌اند٬ در ۷ سالگی قرآن را حفظ کرده و در ۷۰ سالگی از دنیا رفتند. بنابراین هدایای روی قبر را باید قابل تقسیم به ۷ و یا مضربی از این عدد کرد.
در شرق بندر ترکمن نزدیک روستای خواجه لر یادبودی از بهاءالدین ساخته‌اند و گویا در سفر به مکه در اینجا استراحت کرده‌اند. زنان بیشتر از مردان به زیارتگاه متوسل می‌شوند مخصوصا زنان نازا٬ بز یا بزغاله‌ای را نذر می‌کنند و تریشه یا پارچه‌ای را به شاخه‌های درخت کنار زیارتگاه دخیل می‌بندند و گاهی از یک نقطه ترکه نخ٬ کمانی می‌سازند و به درخت می‌آویزند که این به معنای خواستن فرزند پسر است. روزهای جمعه کنار زیارتگاه‌ها پر از جمعیت است. در ۱۰ کیلومتری شرق بندرترکمن زیارتگاهی است که به آن قدمگاه خواجه بهاءالدین می‌گویند و زائران ترکمن روزهای جمعه در کنار آن گرد می‌آیند.
بیشتر بدانید:
ترکمن صحرا و اسب های این منطقه
